Ντανταϊσμός

Στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου εμφανίστηκε ένα ρεύμα αναζήτησης θεμάτων και περιεχομένου για τη ζωγραφική από τον κόσμο της φαντασίας. Η Ζυρίχη, στην ουδέτερη Ελβετία, ήταν ένα σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο, στο οποίο αναπτύχθηκε η ζωγραφική, η λογοτεχνία, ακόμη και η μουσική του φανταστικού και του παράλογου. Στην πόλη αυτή έτυχε να συναντηθούν το 1915 πολλοί νεαροί καλλιτέχνες, σχεδόν όλοι σε ηλικία μεταξύ 20 και 30 ετών, εξόριστοι λόγω του πολέμου που σάρωνε την Ευρώπη. Ανάμεσά τους ήταν οι Γερμανοί συγγραφείς Hugo Ball και Richard Huelsenbeck, οι Ρουμάνοι Tristan Tzara ( ποιητής ) και Marcel Janco (ζωγράφος - γλύπτης), ο Αλσατός ζωγράφος, γλύπτης και ποιητής Jean Arp και ο Γερμανός ζωγράφος Hans Richter, που θα γινόταν ένας σημαντικός πειραματικός κινηματογραφιστής.

Με το ντανταϊσμό της Ζυρίχης συνδέθηκαν πολλοί άλλοι ποιητές και ζωγράφοι, αλλά αυτοί ήταν οι ηγέτες του κινήματος. Με τις διαδηλώσεις τους, τις δημόσιες απαγγελίες ποιημάτων, τις συναυλίες θορύβου, τις εκθέσεις ζωγραφικής και τις δημοσιεύσεις επιτέθηκαν εναντίον όλων των παραδόσεων και προκαταλήψεων της δυτικής τέχνης και λογοτεχνίας.


Συγκεντρωμένοι στη Ζυρίχη, οι νεαροί αυτοί άνδρες και γυναίκες, όπως η Ελβετίδα ζωγράφος και σχεδιάστρια Sophie Taeuber- Arp, θέλησαν να εκφράσουν την αντίθεση τους στη μαζική υστερία και τον παραλογισμό ενός παγκοσμίου πολέμου, μέσα από φόρμες που θα μπορούσαν να είναι μόνο αρνητικές, αναρχικές και καταστροφικές. Αλλά από την πρώτη στιγμή οι ντανταϊστές έδειξαν μια σοβαρότητα στις προθέσεις τους και μια αναζήτηση νέας οπτικής και νέου περιεχομένου, με συνέπειες πολύ πιο μακροπρόθεσμες από τη στιγμιαία επιθυμία να προσβάλλουν την υπεύθυνη για τον πόλεμο αστική πλουτοκρατία. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κινητήρια δύναμη στις διαδηλώσεις των ντανταϊστών δεν ήταν μια πρωτοφανής μορφή παράλογου χιούμορ.


Η πλούσια εφευρετικότητα αυτού του χιούμορ κρυβόταν πίσω από όλες τις εκδηλώσεις των ντανταϊστών - είτε στην απαγγελία ποιημάτων με λέξεις χωρίς νόημα κάτω από τον εκκωφαντικό θόρυβο των μηχανών, είτε σε παράλογες παραστάσεις θεάτρου ή καμπαρέ, στην ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων χωρίς νόημα ή στη δημιουργία πινάκων ζωγραφικής με ανεξέλεγκτες κινήσεις, πέρα από κάθε έλεγχο της λογικής.


Πίσω από όλα αυτά όμως κρυβόταν μια σοβαρή πρόθεση: η κριτική επανεξέταση όλων των παραδόσεων, των προϋποθέσεων, των κανόνων, της λογικής βάσης, ακόμη και των ίδιων των εννοιών της τάξης, της ενότητας και του ωραίου, που είχαν καθορίσει τη δημιουργία έργων τέχνης σε όλη την ανθρώπινη ιστορία.

Ο Hugo Ball, ένας φιλόσοφος και μυστικιστής, όπως και ποιητής, ήταν ο πρώτος πρωταγωνιστής στο δράμα του ντανταϊσμού. Την άνοιξη του 1916 ίδρυσε στη Ζυρίχη το Cabaret Voltaire, που έγινε τόπος συνάντησης των ελεύθερων πνευμάτων και ένα βήμα για την επίθεση εναντίον όλων των υπαρχουσών αξιών. Εισήγαγε την αφηρημένη ποίηση με το ποίημα Gadji Beri Bimba τον Ιούλιο του 1916. Τον Ιούνιο του 1917 διοργάνωσε μια βραδιά με απαγγελίες αφηρημένης ποίησης, που σχεδόν προκάλεσε μια γενική εξέγερση. Η θέση του, ότι η συμβατική γλώσσα δεν είχε πλέον θέση στην ποίηση, όπως η συμβατική ανθρώπινη μορφή είχε εξοριστεί από τη ζωγραφική, οδήγησε σε μια ποίηση μελωδικών συλλαβών χωρίς κανένα απολύτως νόημα.

Οι ντανταϊστές της Ζυρίχης ήταν αντίθετοι σε κάθε μορφή τέχνης με οργανωμένο πρόγραμμα ή σε κάθε κίνημα που θα μπορούσε να εκφράζει τα κοινά στοιχεία του στιλ μιας ομοιογενούς ομάδας καλλιτεχνών. Τα χαρακτηριστικά τους ήταν ο θορυβισμός (bruitisme), το ταυτόχρονο και το συμπτωματικό. Ο θορυβισμός προήλθε από τους φουτουριστές και το ταυτόχρονο από τους κυβιστές μέσω των φουτουριστών. Το συμπτωματικό, ασφαλώς, υπάρχει, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, σε κάθε πράξη καλλιτεχνικής δημιουργίας. Στο παρελθόν ο καλλιτέχνης συνήθως προσπαθούσε να το ελέγξει ή να το κατευθύνει αλλά ο ντανταϊσμός το ανέδειξε σε κύρια πηγή της δημιουργίας. Οι τρείς αυτές αρχές, σύντομα ξεπέρασαν την αρχική αρνητική διάθεση των ντανταϊστών και αποτέλεσαν τη βάση για μια θετική και επαναστατική προσέγγιση της δημιουργικής τέχνης, μια προσέγγιση που εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα στην ποίηση, τη μουσική, το θέατρο και τη ζωγραφική.

Με το τέλος του πολέμου ήρθε το τέλος του ντανταϊσμού της Ζυρίχης. Ο πρώτος ενθουσιασμός άρχισε να σβήνει, τα μέλη της ομάδας σκόρπισαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα αλλά η επιρροή του ντανταϊσμού στην τέχνη είχε μόλις αρχίσει.

Πηγή: art.mag

Υ.Γ. Λατρεύω την ποίηση του Ball... Μου θυμίζει τις αυθόρμητες "ό,τι να 'ναι" απαγγελίες που κάνουμε με τον Sunborn... Αφιερωμένο στον Ηλιογέννητο, λοιπόν, το παραπάνω video...

"gadji beri bimba glandridi laula lonni cadori　　
gadjama gramma berida bimbala
glandri galassassa laulitalomini..."